Tatlandırıcı nedir? Niçin ortaya çıkmıştır? Sağlığa zararları var mıdır? Karın çevresinde yağlanmaya neden olur mu? Zayıflamaya yardımcı mıdır? Tercih edilecekse hangileri kullanıma daha uygundur? İşte tüm bu sorulara bu yazımızda yanıt arayacağız.
İnsanların tat alma zevkinden vazgeçememesi, kilo kontrolünü sağlama isteği, diş sağlığının korunumu, tat duyusunda farklı sebeplerden kaynaklanan azalma, diyabet gibi kan şekeri kontrolünde şeker yerine kullanılabilen alternatifler geliştirilmiştir. Bu alternatifler düşük kalorili yüksek tatlılık özelliğine sahip tatlandırıcılar.. Tatlandırıcılar doğal veya yapay olabilen, enerji veren veya enerji vermeyen olarak sınıflandırılabilir. İşte en sık bilinen tatlandırıcılar ve sınıflandırması:
Enerji veren tatlandırıcılar ;
Şeker alkolleri (sorbitol, ksilitol, mannitol, maltitol), yüksek fruktozlu mısır şurubu,glikoz,fruktoz, sükroz, bal pekmez..
Enerji vermeyen tatlandırcılar ;
Aspartam, Asesülfam-K, Sakkarin, Siklamat, Sükraloz, Stevia
Doğal tatlandırıcılar ;
Stevia, agave şurubu, akçaağaç şurubu, melas, bal, pekmez, hurma şurubu
Gelin şimdi de tatlandırıcıların özelliklerini, sebep olabileceği rahatsızlıkları, kullanım alanlarını inceleyelim…
Enerji Veren Tatlandırıcılar
Şeker Alkolleri
Doğada kendliğinden bulunabilen tatlandırıcılardır. Gramı başına 2-2.5 kcal enerji verirler. Sakkarinin %50-90’ı kadar tatlıdırlar. Bağırsaklardan yavaş emilirler, vücutta metabolize olmadan idrar ile atılırlar. Daha az insülin salınımına neden olurlar. Fazla miktada tüketilirse gaz veya diyareye sebep olabilir. Meyvelerde, sakız, reçel, marmelat, dondurma, diş macunu, ağız gargarası, diyabetik ürünlerde bulunurlar.
Fruktoz
Gramı başına 4 kcal enerji veren karbonhidrattır. Aşırı alımı bel çevresinde yağlanmaya, insülin direncine, karaciğer yağlanmasına, metabolik sendroma, hiperglisemi, pankreas kanseri ve hipertansiyona sebep olabilir. Özellikle karaciğer yağlanması görülen bireylerde miktarı sınırlanmalıdır. Doğal olarak meyvelerin yapısında bulunur.
Yüksek Fruktozlu Mısır Şurubu
Mısır nişastasının glikoza, glikozun fruktoza dönüşümü ile elde edilir. Tüketimiyle vücuda çok miktarda fruktoz alınacağından benzer etkiler gösterir. Özellikle paketli gıdalarda bulunmaktadır. Lezzet bağımlılığına da neden olduğundan tüketimi sınırlandırılmalıdır.
Enerji Vermeyen Tatlandırıcılar
Amerikan Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) onaylı tatlandırıcılar sakkarin, aspartam, asesülfam-K, sükralozdur. Genellikle kalori içermezler. Ağızda acı-metalik tat bırakabilirler. Dolayısıyla diğer tatlandırıcılarla kombine kullanılabilir.
Sakkarin
İlk kalorisiz yapay tatlandırıcıdır. Tadı geç algılanır, ağızda acı tat bırakabilir. Aspartam veya siklamat ile birlikte kullanılır. Sakkaroza göre 300-400 kat tatlıdır. Anneden plasenta yolu ile bebeğe geçebildiği için hamilelikte önerilmez. Dudak parlatıcısı, gargara, sakız, soslar, diş macununda bulunur
Aspartam
İçeriğinde fenilalanin olduğundan fenilketönüri hastaları için ürünlerin üzerinde belirtilmelidir. Sakkaroza göre 160-220 kat tatlıdır. Gramı başına 4 kcal enerji verir. Ancak çok tatlı olduğu için düşük miktarlarda kullanılır dolayısıyla içerdiği enerji ihmal edilebilir. Baş ağrısı, mide bulantısı, karın ağrısı, ishal gibi sorunlarla ilişkilendirilmiştir. Güvenilirliği kesin olmadığı için tüketimi sınırlanmalıdır. Düşük kalorili gıdalar, kahvaltılık gevrekler, sporcu içecekleri, meyveli içecekler ve dondurulmuş tatlılarda bulunur.
Sükraloz
Sakkarinden elde edilip enerji vermeyen tek tatlandırıcıdır. Sakkarine kıyasla 600 kat tatlıdır. Vücuda alınmaz, idrar veya dışkı ile atılır. Bağırsağı olumsuz etkileyebileceği için kullanımı sınırlandırılmalıdır. Alkolsüz içeceklerin yapımında kullanılır.
Asesülfam-K
Vücutta metabolize olmaz, dışarı atılır. Ağızda acı tat bırakabilir.Sakkarinden 130-200 kat daha tatlıdır. Meyve suyu konsantresi, meyve nektarları, jöleler, enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz ürünlerde kullanılır.
Siklamat
Her bireyde farklı metabolize edildiği için güvenilir alım düzeyi bulunmamaktadır. Vücuda alındığında ise kendinden daha toksik ürün oluşturduğu için yüksek dozlarda kullanımı tehlikelidir. Sakkarine kıyasla 30 kat daha tatlıdır. Enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz içeceklerde ve tatlılarda, şekerlemelerde kullanılır.
Doğal Tatlandırıcılar
Stevia
Enerji vermeyen tek doğal tatlandırıcıdır. İnsülin duyarlılığını ve salınımını artırıcı etkisi olduğunu savunan görüşler bulunmaktadır. Ağızda acı-metalik tat bırakmaz. Mide bağırsak florasını, asit alkali dengesini korur. Yüksek tansiyon, kabızlık, depresyona karşı olumlu etkileri olduğu düşünülmektedir. Sakkarinden 250 kat daha tatlıdır. Tatlılar, pastalar, diyabetik ürünlerde kullanılmaktadır.
Agave Şurubu
Agave Amerika ve Meksika’da yetişen kaktüs görünümlü bir bitkidir. Bu bitkinin çekirdekleri kolay fermente olduğu için alkol imalatında kullanılmaktadır. Glisemik indeksi düşüktür. Daha az insülin salgılatır. Yüksek fruktoz içerir. Gramı başına 6 kcal enerji verir. Şekere kıyasla 3-4 kat tatlıdır. Karın bölgesinde yağlanma, insülin direnci gibi riskleri olduğundankullanımına dikkat etmek gerekir.
Akçaağaç Şurubu
Akçaağacın bazı türlerinin gövdelerinden elde edilen öz sudur. İçerisinde organik asit bulundurduğu için hafif asidiktir. Sükroz ve su içerir. Mineral olarak potasyum, kalsiyum, çinko ve manganez içerir. Kalori içeriği şeker ile benzerdir. Yan etkisi şu an için görülmemiştir.
Hurma Şurubu
Hurmanın öğütülüp toz haline getirilmesiyle elde edilir. Lif, magnezyum, demir, B6 vitamini içerir. Tatlılık derecesi şeker ile benzerdir.
Bal
Yarı yarıya glikoz ve fruktozdan meydana gelmiştir. Şeker keşfedilene kadar şeker amaçlı kullanılmaktaydı. Gerçek bal glikoz şurubu içerene göre daha yoğun kıvamlı, daha ağır, daha az tatlıdır. Ateşle temas edildiğinde daha geç yanar, soğukta şekerlenir. Hafif kokuludur. Delibal, arıların bitkilerden aldıkları zehirin bala karışmasıyla meydana gelen zehirli baldır.
Pekmez
Özellikle üzüm sularının kaynatılmasıyla elde edilir. Su ve karbonhidrattan meydana gelmektedir. Glikoz ve fruktoza ilaveten demir, potasyum, kalsiyum içerir. Yine doğal tatlandırıcı olarak kullanılbilmekedir.
Melas
Şeker pancarı veya kamışından şekee elde edilirken, işlemler sırasında açığa çıkan kahverengi şuruptur. Melasın yapım aşamasında şekere ilave edilmesiyle esmer şeker elde edilir. Dolayısıyla esmer şekerin beyaz şekerden besin içeriği farkı yoktur. Aynı metabolik etkilere sahiptir.
Tatlandırıcılar ve Hastalıklarla İlişkileri
Yapılan çalışmalarda bağırsaktaki yararlı bakterilerle karşılaşan yapay tatlandırıcılar, buradaki bakterilerin fonksiyonunu olumsuz etkilemektedir. Bunun dışında glikoz intoleransını etkilediği, insülin direnci oluşturabildiği ve farklı hastalıkları tetiklediği görüşleri bulunmaktadır.Elbette bunlar uzun süreli veya aşırı doz kullanımı söz konusu olduğunda geçerli. Ancak aldığımız bu yabancı maddeleri vücudumuz ne kadar tolare edebiliyor? Bireysel farklılıklar olamaz mı? Her gün aldığınız bir maddenin atıklarının temizlenmesinde vücudunuza beslenme tarzınızla ne kadar destek oluyorsunuz? Detoksifikasyon mekanizmamızın iyi çalışabilmesi için beslenmemize dikkat etmemiz gerekmektedir. Her gün maruz kaldığımız havadaki, besinlerdeki ağır metaller; gıda katkı maddeleri, çeşitli kimyasalların temizliğinde vücudumuza destek olmalıyız. Günlük olarak enerjinin %10’u kadar basit şeker tüketim hakkımız varken bunun yerine niçin yapay bileşenler kullanalım?Tercih edilecek olursa en uygunları bal, pekmez, akçaağaç şurubu, hurma şurubu, stevia ve sakkarindir. Şekerden kurtulmaya çalışırken tatlandırıcı bağımlılığı yaratmamalıyız. Ki araştırmalar yeterli değilken ve bazı metabolik rahatsızlıklara sebep olabiliyorken.. Bugün ortaya çıkarılamamış bir olumsuz etki yarın anlaşıldığında sağlığımız için geç kalmış olabiliriz. Dolayısıyla henüz keşfedilmeyen bir tehditin sonradan farkedilmesini beklemek yerine şimdiden temkinli olmalıyız. Sağlığımız en kıymetlimiz, sağlığımızı korumaya özen göstermeliyiz..
